OPINIE
ICT-projecten waarin honderden miljoenen verdwijnen en metrolijnen die 13 jaar na de start pas worden opgeleverd…
Ken jij nog aangenomen bouwprojecten die wél binnen budget blijven? Wij (master-coach Arvid Buit en narcisme-expert/gedragstherapeut Martin Appelo) niet, en dat is het directe resultaat van leiderschapsverkettering. Je hoort het goed: kundig leiderschap verdwijnt door vooroordelen, gebrek aan kennis en nodeloze demonisering.
Beeld over leiderschap wordt geframed door niet-leiders
Je kent ze wel: stoffige wetenschappers, mindfulnessdocenten en spirituele goeroes. Allemaal heffen ze het wijzende vingertje naar dominante leiders. Want die zijn slecht, ontberen gevoel en zouden anderen misbruiken. Maar is dat eigenlijk wel zo? Is dat een correct beeld van de werkelijkheid?
Zelf zijn deze mensen nooit leider geweest. Net als schrijvers van boeken zoals Serve to Lead: Your Transformational 21st Century Leadership System (James Strock). Als politieke loopjongen mocht de auteur eigenlijk alleen in de buurt van bestuurders zitten.
Op de werkvloer stellen mensen vaak hetzelfde vast. “Onze leider is niet verbonden met dat wat wij doen. We voelen ons niet gezien.” In veel gevallen hebben ze daarin absoluut gelijk. Problematisch wordt het echter als er vervolgens een drogredenatie wordt opgetuigd: “Verbinding is het belangrijkste kenmerk van goed leiderschap.” Want dat is het zeer zeker niet.
Onderscheid is noodzakelijk
Leiderschap in de vorm van een psychologisch ‘Alfawolf’-script (alertheid) is alleen nodig als een collectief zich bevindt in tijden van groei, verandering of crisis. Een bedrijf dat zich wil focussen op wijsheid, rust en consolidatie zoekt in feite een ‘Bestuurder’ (wederkerigheid). Ondersteunend aan deze twee typen zijn de ‘Inspirator’ (authenticiteit) en de ‘Manager’ (flexibiliteit).
Wie geen onderscheid maakt tussen deze psychologische scripts, krijgt onterecht de indruk dat de bijbehorende eigenschappen onlosmakelijk verbonden zijn met elke vorm van leiderschap. Een misvatting. Bedrijven die dit onderscheid wél aanbrengen, stellen in de juiste fase een passend leider of bestuurder aan. Hiermee dienen zij het collectieve resultaat op de fijnste manier.
“Toen de problemen binnen ons bedrijf steeds groter werden, bleef er een soort besluiteloosheid neerdalen in de bestuurskamer. Adviseurs werden ingehuurd, onderzoeken uitgevoerd en allerlei externen kwamen met plannen. Bijna een jaar later werd een reorganisatie aangekondigd, maar het was al te laat. De curator moest de puinhopen opruimen…”
– In bovengenoemde organisatie past een Alfawolf-leider (krachtig/alert) en geen Bestuurder (wederkerig).
Psychologische scripts
In allerlei gremia zijn modellen ontwikkeld die leiderschap zouden kunnen inschatten. Van Enneagram tot Big Five en van het Managerial Grid tot MBTI. Je zou er bijna moe van worden. Met name omdat deze tests werkelijk niets zeggen over de leider en evenmin bijdragen aan de ontwikkeling ervan.
Hoe dat komt? Iedere succesvolle leider scoort bovengemiddeld op de schaal van narcisme. Een ontwikkeling die máákt dat hij of zij als charismatisch, inspirerend, creatief, sensitief en krachtig wordt ervaren.
Precies datzelfde spectrum kent echter een serieus probleem: een gebrek aan wederkerigheid. De ontwikkeling van het spectrum kan gevonden worden in een combinatie van opvoeding en chemische verbindingen in de hersenen. Zo zullen structureel verwende kinderen sneller een angstig-narcistisch patroon laten zien, terwijl verwaarloosde kinderen een depressief spectrum ontwikkelen. Dit alles is gekoppeld aan de symbiotische ontwikkeling van de (eenvoudig gezegd) onvoorwaardelijke liefde.
“Mijn honger naar succes leek wel oneindig. Ik zocht telkens weer naar nieuwe uitdagingen, veranderingen en manieren om beter te scoren. Toen mijn vrouw wilde scheiden omdat ik nooit thuis was, heb ik mijn gevoel als het ware uitgeschakeld. Daardoor kon ik ook geen plezier meer ervaren van het zakelijk succes en werd mijn drang nog sterker.”
– Alfawolf-leiders kampen vaak met problemen rondom geluk, succes, tevredenheid, macht en status.
Van ongepolijst naar gepolijst leiderschap
Zowel de krachtige Alfawolf als de wederkerige Bestuurder dient goed gepolijst te worden. Dat kan op twee manieren.
Ten eerste door de begeleiding van een kundig psycholoog. Door zich te verdiepen in een leergeschiedenis en herkenbare patronen, duidt men de drang om überhaupt leider te willen zijn en blijven. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen voorwaardelijke en onvoorwaardelijke erkenning. Evenals constructieve en destructieve voice dialogue.
Ten tweede werkt de leider met behulp van een executive coach aan concrete gedragsverandering in de praktijk. Gekoppeld aan stakeholders draagt een gestructureerd proces bij aan de concrete ontwikkeling van wederkerig gedrag.
“Als vrouw binnen ons bedrijf was ik simpelweg te lief. Ik geloof in verbinding en het samen bereiken van resultaat. Toch heb ik geleerd om zo nu en dan met mijn vuist op tafel te slaan. Ook kan ik mijn gevoeligheid nu aanscherpen tot alertheid en hierdoor veel meer vertrouwen op een gevoelsmatige koersvoorkeur.”
– Vrouwelijk bestuurder die het Alfawolf-script leert inzetten en zo effectiever wordt vanuit haar primaire Bestuurder-script.
5 tips voor de liefhebber
- Bedenk in welke fase je collectief zich begeeft, alvorens een (passende) leider te kiezen
- Zorg dat de leider in kwestie zichzelf polijst en bewust anderen inhuurt om scripts te draaien die hij of zij zelf niet beheerst
- Maak structureel gebruik van een proces dat feedforward in plaats van feedback stimuleert. Het laatste werkt contraproductief bij leiders, omdat het zowel een situatie uit het verleden als een oordeel benoemt. Feedforward draagt bij aan het verzamelen van suggesties voor een door de leider zelfbenoemd doel
- Onderschat nooit het belang van kundig leiderschap. Zelfsturing en dienend leiderschap zijn modetermen die vanuit de psychologische ontwikkeling simpelweg niet bestaan
- Meet altijd de resultaten van leiders en hun ontwikkeling door gedragsinterviews binnen de organisatie. Capaciteiten zijn nooit in harde cijfers te kwantificeren, maar iedereen die met een leider werkt weet precies hoe hij of zij verandert
Arvid Buit & Martin Appelo schreven samen ‘Red de Alfawolf’ (Boom 2018), met als ondertitel ‘zachte leiders maken stinkende wonden’. Vanuit hun expertise als respectievelijk boardroomcoach en gz-psycholoog/narcisme-expert, bieden de auteurs een tegengeluid aan de in hun ogen stortvloed van ‘leiderschapsnonsens’. Met dit inhoudelijke werk voorzien ze organisaties van kundig en gepolijst leiderschap. De leiders zelf leren met hun aanpak om wederkeriger te zijn. Daarmee zijn ze beter in staat om uiteindelijk gelukkig te kunnen zijn met hun prestaties.